Mensen zoeken naar zekerheid en zingeving. Misschien altijd niet op een heel hoog niveau: wat is het doel van het leven? Wel op persoonlijk niveau: wat is het doel van mijn leven? Hoe kan ik een goed leven leiden (en wat is dat)? Hoe blijf ik gezond en gelukkig?
Zingeving in Babylon
Deze vragen zijn zo oud als de mensheid. In de tijd van de profeet Jeremia (rond 600 v.C.) waren astrologie en het aanbidden van zon, maan, sterren en luchtgoden een bloeiende handel in Babylon. Bijzondere gebeurtenissen, een komeet of een zonsverduistering, werden gezien als een teken van de goden, een belangrijke boodschap. Goden die aanbeden werden, waren de godin van de maan, de god van de zon en de godin van de hemel, oorlog en liefde.
Om deze goden te vereren, werden er kostbare beelden van gemaakt. Door voor deze beelden te bidden en offers te brengen, geloofde men de goden te plezieren en gunsten te krijgen.
Het volk Israël woont midden tussen de volken die de hemel afspeuren en deze beelden aanbidden. Jeremia drijft de spot met deze praktijk en roept Israël op om deze niet na te volgen; iets wat koning Manasse eerder wel had gedaan. De zon, maan en sterren hebben geen macht, en die ‘goden’ nog minder. Ze doen geen goed en ze doen geen kwaad.
Luister naar de woorden die de HEER tot jullie spreekt, volk van Israël.
Dit zegt de HEER:
Volg andere volken niet na,
raak niet van slag door tekenen aan de hemel,
ook al jagen die de hele wereld schrik aan.
De gebruiken van die volken zijn niets waard.
Ze hakken een stuk hout in het bos,
een ambachtsman bewerkt het met zijn beitel,
verfraait het met zilver en goud.
Ze spijkeren het vast, dan valt het niet om.
Het is net een vogelverschrikker,
neergezet in een komkommerveld.
Het kan niet spreken
en moet worden gedragen,
want zelf kan het geen stap verzetten.
Heb voor beelden geen ontzag,
kwaad doen ze niet,
en goed nog minder.’
‘Niemand is als U, o HEER, U bent groot,
groot is uw naam door uw kracht.
Wie zou geen ontzag voor U hebben?
Koning van de volken, dat komt U immers toe.
Onder alle wijzen van de volken,
onder al hun koningen is niemand als U.
Allen zijn ze dom en dwaas,
wat ze moeten leren is dit:
die nietige beelden zijn maar hout.
Ze zijn bewerkt met bladzilver, uit Tarsis ingevoerd,
met goud afkomstig uit Ufaz,
door een ambachtsman,
door de handen van een goudsmid.
Ze zijn in blauw- en roodpurper gekleed,
ze zijn vakkundig gemaakt.
Maar alleen de HEER is werkelijk God,
Hij is de levende God, de eeuwige koning.
Door zijn woede beeft de aarde,
tegen zijn toorn houden volken geen stand.’
‘Zeg tegen hen:
Goden die de hemel en de aarde niet hebben gemaakt
zullen van de aarde verdwijnen,
worden onder de hemel weggevaagd.’
Hij die de aarde heeft gemaakt met zijn kracht,
de wereld heeft gegrondvest met zijn wijsheid,
de hemel heeft gespannen met zijn inzicht –
als Hij zijn stem verheft, ruist water uit de hemel neer.
Wolken wekt Hij aan de einder,
bliksems smeedt Hij, de regen valt,
Hij laat de wind los uit zijn schatkamers.
Maar de mens is dwaas, het ontbreekt hem aan inzicht.
De goudsmid staat beschaamd vanwege zijn beelden:
zijn gietsels zijn bedrog, ze ademen niet,
nietige, bespottelijke maaksels zijn het.
Wanneer er met ze wordt afgerekend, blijft er niets van over.
Hoe anders is Hij, Jakobs enig bezit,
Hij die alles vorm gegeven heeft
en aan wie het volk van Israël behoort.
Zijn naam is HEER van de hemelse machten. (Jeremia 10:1-16)
Heb je het gezien? De beelden, de niet-goden, hebben geen naam. God wordt in dit gedeelte met verschillende namen en titels aangeduid:
HEER
Koning van de volken
God
Levende God
Eeuwige Koning
Jakobs enige bezit
Heer van de hemelse machten
Er kan geen misverstand over bestaan over welke God Jeremia spreekt. Maar de ‘nietigheden’ zijn naamloos. Ondanks alle aanbidding die ze krijgen zijn ze het noemen niet waard.
Zingeving in de 21e eeuw
Wij hebben vanuit de 21e eeuw de neiging om wat meewarig naar deze praktijk te kijken. Wat een primitief geloof. Wie denkt er dat een beeld iets kan doen? En inderdaad, wij aanbidden geen houten of metalen beelden. Heeft dit stuk uit Jeremia ons daarom niets te zeggen? Toch wel. Onze beelden zien er anders uit, maar ze zijn er wel. Wat bewondert deze wereld, wat zijn de beelden die de mensheid aanbidt?
- De duurste auto ter wereld kost €28,5 miljoen. Het gaat om de Rolls-Royce Arcadia Droptail. De witte carrosserielak is ingelegd met ontelbare piepkleine aluminium- en glasdeeltjes, wat voor een ongekende schittering zorgt. De lange motorkap, met daaronder een ruim 600 pk sterke V12-benzinemotor, is van koolstofvezel en zwart gelakt.
- Elon Musk, bekend van Tesla, X en SpaceX, staat bekend om de vele uren die hij per week werkt. Zelf zegt hij dat hij soms meer dan 100 uur per week (zeg maar dagelijks van 7 – 21.30 uur) werkt om zijn doelen te realiseren.
- Een leren jas van Michael Jackson, die hij maar één keer heeft gedragen, is in 1984 voor ongeveer €285.000 geveild.
Wat heeft dit met beelden te maken? Babyloniërs aanbaden beelden van zon, maan en sterren. Wie die goden kon bespelen, die wist waarvoor hij leefde en hoe hij gelukkig werd. Wij hebben tegenwoordig andere dingen die ‘inhoud aan het leven geven’ en ‘gelukkig maken’, moderne goden:
– Bewonderd en aanbeden worden, of meeliften op de glorie van een popster, sporter, schrijver of welke-beroemdheid-dan-ook.
– Geld hebben om te laten zien hoe belangrijk en bijzonder je bent, of om ‘geluk’ te kopen.
– Je doelen bereiken, al moet je jezelf ervoor over de kop werken.
Als je jezelf maar kunt uiten, macht hebt, gehoord en gezien wordt. Dan bepaal je toch je lot? Nee, zegt Jeremia, als Gods profeet. Al deze goden, of ze nu een houten beeld of een auto van 28,5 miljoen zijn; ze zijn niets waard! Ze doen geen kwaad en nog minder goed. Zoals Jeremia zegt: ‘Wanneer er met ze wordt afgerekend, blijft er niets van over.’
Nu komt de tekst van Jeremia opeens een stuk dichterbij. Heb jij een afgod? Geld? Je gelijk? Aandacht? Je werk? Je reputatie? Je kinderen? Je verzameling christelijke boeken? Het werk dat je voor de gemeente doet?
Is er dan iets mis met geld, aandacht krijgen, werken, een reputatie opbouwen? Is het verkeerd om te zorgen voor je kinderen, om christelijke boeken te verzamelen of in de kerk werken? Nee, zolang je daar niet op vertrouwt! Als je niet verwacht dat deze zaken je gelukkig zullen maken en je een zinvol leven geven. Zorg dat je leven niet als eerste draait om geld, reputatie, kinderen of boeken. Als dat het fundament is waar je op bouwt, dan blijft er aan het einde niets over. Dan kun je nog zo hard roepen dat je ‘alles voor God hebt gedaan’, als jouw gelijk of je werk jouw god is, dan heb je op een mooi versierd houten beeld vertrouwd.
Zolang we in deze wereld wonen, proberen de naamloze goden van succes, roem, geld, macht en seks ons te verleiden. Je wordt er mee geconfronteerd, zodra je de TV aanzet, surft op Internet, de krant open slaat of de deur uit gaat. Net zoals de Israëlieten constant geconfronteerd werden met aanbidders van zon, maan en sterren. Wat kun je daaraan doen? Moet je in een hutje op de hei gaan wonen, zonder elektriciteit? Jeremia geeft een andere oplossing, in een bijzonder vers, vers 11:
Zeg tegen hen: Goden die de hemel en de aarde niet hebben gemaakt zullen van de aarde verdwijnen, worden onder de hemel weggevaagd.’
Ik doe niet mee
Waarom is dit een bijzonder vers? Omdat dit het enige vers in het Bijbelboek Jeremia is, dat is geschreven in het Aramees. Alle andere verzen zijn in het Hebreeuws. Aramees was de officiële taal van de Babyloniërs, van de mensen die zon, maan en sterren vereerden. Dit vers hoefde niet vertaald te worden, het was in één keer duidelijk. Jeremia roept de Joden op om in duidelijke taal te zeggen: ik doe niet mee. Ik vertrouw niet op wat machteloos is. Wat machteloos is, kan mij niet gelukkig maken, daar wil ik niet op bouwen.
Als je zoiets zegt, dan wordt er op je gelet. Hou houd je stand? Wat voor zin heeft jouw leven? Hoe houd je het vol, als alle mensen om je heen iets anders doen?
Gelukkig geeft Jeremia daar ook een antwoord op. Hij roept niet: zeg maar nee en zoek het dan uit! Door al die namen van God die hij gebruikt, wijst Jeremia naar de Enige die het leven doel, richting en zin geeft. Vers 16 vat dit samen:
Hoe anders is Hij, Jakobs enig bezit,
Hij die alles vorm gegeven heeft
en aan wie het volk van Israël behoort
Zijn naam is HEER van de hemelse machten.
Als het er op aankomt, heeft Israël maar één bezit: Hij die alles vorm gegeven heeft en aan wie het volk van Israël behoort. Datzelfde telt voor ons. Wij maken, door Jezus, deel uit van Gods gezin. God is ook onze Heer, onze Eeuwige Koning, ons enige bezit. Zijn naam is over ons uitgeroepen, wij zijn van Hem. Zolang God je alles is, het enige waar je met alle macht aan vasthoudt, dan zullen de naamloze goden je niet te pakken krijgen.
De Babyloniërs bogen voor goden zonder macht, zon, maan en sterren. Onze God is de Heer van de hemelse machten. Wie Hem vasthoudt, komt niet bedrogen uit.
Voetnoten:
De tekst van dit blog is gebaseerd op een preek die ik op 25 augustus 2024 heb gehouden. Je kunt de preek hier zien:
De Bijbeltekst in dit blog is ontleend aan de NBV21 © Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap 2021
Lees je Bijbel 