Tag: Preek

Diepe pijn
Heb je het wel eens meegemaakt dat een ander je bewust heeft pijn gedaan? Je begon vol vertrouwen samen met een zakenpartner aan een nieuw avontuur. Maar al snel ontdekte je dat de ander een oplichter was: weg geld, weg zaak, weg vertrouwen. En jij zit met de puinhoop. Of je hebt vol liefde ‘ja’ tegen een levenspartner gezegd. Maar hij had losse handen. Of zij gaat vreemd. Dat doet pijn. Je bent boos en verdrietig. Je voelt je machteloos. Misschien denk je aan wraak. Wat moet je daarmee?

Een dichter met enorme pijn
Psalm 137 is geschreven door iemand die in een soortgelijke situatie zit. Hij is verschrikkelijk beschadigd doordat een ander hem bewust kwaad heeft gedaan. En dat gaat heel diep. Hij woonde in Juda. Toen kwamen de Babyloniërs en zij voerden oorlog tegen het land en de stad Jeruzalem. De Babyloniërs werden geholpen door Edom, nakomelingen van Ezau, een volk dat nauw verwant is aan Juda. Oorlog is altijd vreselijk, maar toen was het nog erger dan nu. Niemand die zich druk maakte over oorlogsmisdadigers. Integendeel: er zijn brute slachtpartijen door de overwinnaar. Zij snijden zwangere vrouwen open en baby’s worden uit huizen op straat gegooid. Wreedheid alom. De dichter heeft het gezien.
Aan het einde van de bezetting is de stad verbrand, de tempel is volledig kapot en de schatten zijn meegevoerd naar Babel. Er blijft een puinhoop achter. Alsof dat nog niet genoeg is: de Babyloniërs nemen bijna alle mensen mee. Ze dwingen hen om Juda te verlaten en in Babel te wonen Dat is hemelsbreed 870 km. Tegenwoordig kun je die afstand in ongeveer 1000 km rijden. De oude wegen in de tijd van Psalm 137 volgden de rivieren, waardoor de reis ongeveer 2700 km lang was. Dat was geen plezierreisje in een touringcar met airconditioning en een barretje met koud drinken. Het was lopen, in de brandende zon, in het tempo dat de overwinnaars aangaven. Je kreeg eten en drinken als de beulen daar eens zin in hadden. Er was geen tijd om de doden te begraven, geen tijd om tussendoor wonden te verzorgen, geen tijd om stil te staan om op adem te komen. Doorlopen, naar een ver en vreemd land.
Een land waar de dichter als vreemdeling moet wonen: hij kent de taal niet, hij heeft er helemaal niets en hij telt niet mee. Hij hoort bij één van de overwonnen volken, een ‘niets’ in het machtige Babylonische Rijk. Volgens het algemene geloof in die tijd was de god van het volk dat overwint de sterkste god. Babel heeft gewonnen van Juda, en dus is de God van Israël ‘minder’ dan de god van Babel – volgens de Babyloniërs. Dat willen ze er wel even inwrijven bij de Judeeërs. Ze pesten hen: ‘kom, zing eens een leuk liedje over jullie God voor ons. We hebben wel zin in een vrolijk stukje godsdienstige volksmuziek: laat ons eens lachen met een lied over de macht van jullie God’.

Een wrede wens
Daar zit de dichter. Hij is alles kwijt. Hij wordt omringd door mensen die alles kwijt zijn. Gepest door de Babyloniërs, zijn ogen zien nog het leed van de oorlog. En voor zijn gevoel is hij ook ver weg bij God en bij de tempel. Dat verwerkt hij in een gedicht:
Aan de rivieren van Babel,
daar zaten wij treurend
en dachten aan Sion.
Aan de wilgen op de oever
hingen wij onze lieren.
Daar durfden onze bewakers
te vragen om een lied,
daar vroegen onze beulen:
‘Zing voor ons
een vrolijk lied uit Sion.’
Hoe zouden wij zingen
een lied van de HEER
op vreemde grond?

Als ik jou vergeet, Jeruzalem,
laat dan mijn hand de snaren vergeten.
Laat mijn tong aan mijn gehemelte kleven
als ik niet meer denk aan jou,
als ik Jeruzalem niet stel
boven alles wat mij verheugt.

Gedenk, HEER,
de dag van Jeruzalems val,
toen het volk van Edom zei:
‘Neer met die stad, neer,
maak haar met de grond gelijk.’
Vrouwe Babel, weldra ga je ten onder.
Gelukkig wie jou je misdaad vergeldt
en doet wat jij ons hebt aangedaan.
Gelukkig wie jouw kinderen grijpt
en op de rotsen verbrijzelt. (Psalm 137)

Gelukkig wie wraak op Babel neemt en haar kinderen doodslaat! Dat zingt niet zo lekker. Maar het staat er wel! Wat moeten we met zo’n psalm? Mag je dat wel denken?

Vanzelfsprekend ben ik niet de eerste die tegen de wreedheid van deze psalm aanloopt. In mijn theologische bibliotheek vind ik verschillende schrijvers die proberen om de verzen 7 – 9 iets makkelijker te maken. De één doet net alsof de laatste verzen er niet zijn (*). Anderen ontkennen niet dat de harde woorden er staan, maar ze bieden doekjes voor het bloeden. Ze zeggen: die laatste verzen zijn maar een stijlfiguur, het gaat echt niet om letterlijke baby’s (**). Of: de dichter bedoelt het wel goed, maar hij weet nog niet – zoals christenen die het Nieuwe Testament hebben wél weten – hoe hij zich moet gedragen (***). Wij zouden dat zo niet zeggen.

Dit soort ‘antwoorden’ draaien om de hete brij heen. Wegkijken, wegpraten of jezelf superieur verklaren: het verandert niets aan wat er staat. Het is ook geen oplossing. Wat moeten wij, mensen uit de 21e eeuw, hiermee? Kunnen wij ook maar iets leren van deze wrede Psalm? Ik denk dat het kan. Deze Psalm leert ons twee belangrijke dingen:
– Overgave aan God
– Uitzien naar verlossing

Uitzien naar verlossing
De dichter van Psalm 137 weet één ding: God heeft het einde van de overheersing door Babel al beloofd. In Jesaja en Jeremia voorzegt God dat er een einde komt aan het Babylonische koninkrijk. Ze zullen gestraft worden voor al het kwaad dat ze hebben gedaan. De Meden zullen komen, en dan zal het Joodse volk bevrijd zijn.
Dominee Van den Berg vergelijkt dit met de bevrijding van Nederland door de Engelsen en Amerikanen in de Tweede Wereldoorlog. In die oorlog zijn er baby’s en kinderen gestorven doordat de geallieerden bombardementen uitvoerden op Duitse steden. En bij de bommen op Hiroshima en Nagasaki zijn er ook kinderen gestorven. Maar toch zeiden de mensen niet: ‘Hoera voor de soldaten die zoveel kinderen hebben gedood.’. Ze riepen: ‘Hoera voor de soldaten die ons hebben bevrijdt!’ Betekent deze kreet dat mensen blij waren met de dood van baby’s en kinderen? Of dat ze het volledig eens waren met het gebruik van de atoombom? Nee, dat hoeft helemaal niet. Waar de mensen blij om waren was de verlossing, de bevrijding. De weg erheen was voor een deel niet goed, maar ze juichen vanwege de vrijheid.
De laatste verzen van Psalm 137 wil niet zeggen dat de dichter de wreedheid van de Meden (volledig) goedkeurt. Maar ze zullen wel de bevrijders zijn van Gods volk. En daarom ziet hij met verlan­gen uit naar hun komst en kan hij hen nu al bejubelen.

Wij weten al meer dan de dichter van de psalm. Wij hebben het Nieuwe Testament. Daarin lezen we dat de oorzaak van het kwaad, de boze, de strijd heeft verloren. Net zoals de Babyloniërs denken veel mensen dat de God van de Bijbel machteloos is, een sprookje. Mensen denken dat ze ongestraft anderen bewust kwaad kunnen doen. Als ze maar slim of machtig genoeg zijn: wie doet ze wat? Het antwoord daarop staat vast, van Matteüs tot Openbaringen. Ook wij kunnen met verlangen uitzien naar de komst van onze Verlosser, Jezus Christus, ook al impliceert onze verlossing de ondergang van Christus’ vijanden.

Overgave aan God
Psalm 137 is niet alleen een lied over verlossing. Het is zeker ook een klaagzang, geschreven vanuit vernedering, hopeloosheid, hulpeloosheid, pijn en woede. Het is een lied waarin iemand woorden geeft aan rauwe emoties nadat een ander hem onvoorstelbaar veel pijn heeft gedaan. Het is een schreeuw naar God en een roep om recht. De dichter heeft twee keuzes: hij kan vasthouden aan de pijn, zijn wrok koesteren, alles binnenhouden. Dan wordt hij van binnenuit verteerd. Of hij kan er voor kiezen om, wanneer de roep om wraak en gerechtigheid in zijn binnenste brandt, dat aan God te geven. En dan niet een beetje: hij moet alles aan God geven.

Dat klinkt heel vroom, maar hoe dan? Het eerste wat de dichter doet, is woorden geven aan zijn pijn. Hij legt alles op tafel: gevangenschap, bespotting, verdriet, missen, woede en wraakzucht. Alles komt er ongefilterd en ruw uit. Hij gooit het als het ware bij God op tafel: ‘ziet U het? Hoort u mijn boodschap? Dit is mij overkomen!’
Waar wrok koesteren en binnenvetten iemand verteren, kiest de dichter ervoor hardop te spreken, zijn pijn, hulpeloosheid en woede op papier te zetten. Daarna geeft hij de gevoelens af. Hij kiest er bewust voor om het aan God over te laten. God mag het oplossen.
Dat is geen fatalisme of hulpeloosheid: ‘ik kan het niet, maar als God het wil, dan komt er misschien, ooit, wel eens een oplossing’. Nee, het is een daad van overgave en van vertrouwen. De dichter wéét dat de Meden zullen komen, dat het Joodse volk verlost zal worden. De dichter wéét dat hij kan vertrouwen op Gods gerechtigheid en Zijn oordeel. En daarom durft hij en kan hij alle pijn bij God op tafel leggen en het daar laten.

Is dat makkelijk? Helemaal niet. Wat ik in mijn leven heb meegemaakt, komt niet in de buurt van de ellende die de dichter is overkomen. Maar ook ik ben diep gepest en gekwetst. En in de tijd daarna betrapte ik mezelf op gedachten van wraak en voldoening. Hielp dat? Helemaal niet. Ik sliep er slecht van, had een hoge hartslag en werd depressiever. Het ergste was: het loste niets op.

De dichter van Psalm 137 wijst de goede weg: God vergeet niet. Hij is rechtvaardig en oordeelt juist. God is wél te vertrouwen. Daarom kun je alles aan Hem overgeven, wat een ander ook deed en je aan Zijn betrouwbaarheid onderwerpen.

Misschien denk je bij het lezen van dit stuk aan iemand die je bewust heeft beschadigd, en vlammen je gevoelens op. Neem de tijd om het bij God te brengen. Bij Hem is het op de juiste plek.

De Bijbelteksten in dit blog zijn ontleend aan de NBV21 © Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap 2021, tenzij anders aangegeven.

De tekst van dit blog is gebaseerd op een preek die ik op 21 september 2025 heb gehouden in de Pinkstergemeente Jozua in Nijmegen.

(*) John Goldingay, Psalms for Everyone part 2.
(**) Kees Waaijman, Psalmen vanuit Ballingschap
(***) A. Noordtzij, De Psalmen (derde deel Psalm 61 – 150)

Sommige mensen hebben tientallen vrienden. Anderen maar één of twee. Maar voor iedereen geldt: je kunt niet zonder vrienden. Misschien wel een poosje, en als het er op aankomt, dan heb je iemand nodig die naast je staat. Als er iemand is die daar alles van weet, dan is dat Job.

Toen zei de HEER tegen Satan: ‘Goed, doe met [Job] wat je wilt, maar spaar zijn leven.’ Hierop vertrok Satan en overdekte Job van voetzool tot kruin met kwaadaardige zweren. Job pakte een potscherf om zich te krabben, terwijl hij in het stof en het vuil zat.  […]
Drie vrienden van Job, Elifaz uit Teman, Bildad uit Suach en Sofar uit Naäma, hoorden van de rampspoed die hem had getroffen, en ze besloten hem op te zoeken. Onderweg ontmoetten ze elkaar, en samen gingen ze naar hem toe om hun medeleven te tonen en hem te troosten. Toen ze Job vanuit de verte zagen herkenden ze hem niet, en ze barstten uit in luid geweeklaag, ze scheurden hun kleren en wierpen stof omhoog over hun hoofd. Zeven dagen en zeven nachten bleven ze naast hem op de grond zitten zonder iets tegen hem te zeggen, want ze zagen hoe vreselijk hij leed. (Job 2: 6-9 en 11 – 13)

Job zit bedekt met zweren tussen de as en krabt zich met een potscherf. Alles is hij kwijtgeraakt: zijn bezit, kinderen, aanzien, gezondheid en de steun van zijn vrouw. Misschien heeft hij nog iets over: drie vrienden, die hem in de ellende komen opzoeken. Geen vage Facebookvrienden, niet iemand uit een chatgroep. Echte vrienden.
Job is er zo erg aan toe dat ze hem nauwelijks erkennen. Uit medeleven bedrijven ze rouw, en ze gaan stil naast hem zitten. Dat is heel menselijk. Soms voel jij je machteloos. Je weet niet wat je moet zeggen. Je wilt iets doen, maar er is niets wat je kunt doen. Dan toon je medeleven, en ben je er. Jobs vrienden beginnen goed, de intentie waarmee ze beginnen is prima.
Maar dan: ze zijn zeven dagen stil. Ik denk dat Job eerst getroost is door de aanwezigheid van zijn vrienden. Na een uur weten ze nog niets te zeggen. Twee uur later nog niet. Ze zijn de hele dag stil. Stel je dat eens voor: iemand komt om je te troosten, gaat naast je zitten, maar zegt niets. Ze zwijgen: twee, drie, vier dagen; een hele week.
Ik denk dat de stilte op een gegeven moment niet meer comfortabel was, maar dreigend, indringend, eenzaam. Dat Job zijn vrienden heeft aangekeken: ik heb jullie nodig, zeg iets! Het blijft stil. Na 7 dagen is het Job die spreekt: een depressieve jammerklacht waarin hij wenst dat hij nooit geboren was, zo’n ellende ervaart hij.

Nadat Job zijn hart heeft blootgelegd, alles aan zijn vrienden heeft laten zien, nu zullen ze toch wel reageren en hem troosten? Reageren doen ze. Elifaz is de eerste. In zijn eerste reactie klinkt hij nog vrij vriendelijk en welbespraakt. Maar wat hij tegen Job zegt komt op het volgende neer: dit soort dingen gebeurt niet met rechtvaardige mensen. Als je nu naar God gaat en erkent dat je arm en zondig bent, dan komt alles wel weer goed.

Job reageert boos op deze ‘troost’:
Wie zich bekommert om een vriend in nood
toont zijn eerbied voor de Ontzagwekkende.
Maar mijn vrienden zijn onbetrouwbaar,
als beken die voorbijstromen,
troebel onder het ijs,
donker in de sneeuw.
’s Zomers slinken ze en zijn niet meer te horen,
ze verdampen in de hitte en zijn onvindbaar.
Al kronkelend door de woestenij
eindigen ze in het niets en gaan verloren.
Karavanen van Tema speuren naar hun loop,
reizigers uit Seba rekenen op hun water.
Maar hun vertrouwen wordt beschaamd,
daar aangekomen zien ze zich bedrogen.
Welnu, zo zijn jullie ook geworden, jullie zien mijn rampspoed en angst is jullie antwoord. (Job 6:14 – 21)

Job verwijt Elifaz dat hij niet een vriend is zoals God dat van hem vraagt. Elifaz en de anderen zijn wel gekomen. Job dacht even dat hij niet alles kwijt was, maar zijn vrienden zijn onbetrouwbaar. Ze hebben hun naaste niet lief als zichzelf, maar gaan in de verdediging. Waarom? Ook dat heeft Job door: “jullie zien mijn rampspoed en angst is jullie antwoord.”
Waar zijn Jobs vrienden bang voor? Job was een rechtvaardig en godvrezend man (Job 1:1). Nu lijdt hij verschrikkelijk. Als dat Job kan overkomen, dan kan dat met zijn vrienden ook gebeuren. Daar worden ze doodsbang van. En dus gaan ze op zoek naar iets wat de angst onderdrukt: het is vast de schuld van Job zelf! Hen overkomt dit niet.
Haarscherp legt Job de vinger op de zere plek. En alles wat zijn vrienden hoefde te doen, was zeggen: ‘Job, je hebt gelijk. Onze angst sprak. Het spijt ons, we moeten hier voor jou zijn. Wat heb jij nodig, wat kunnen we voor je doen?’

Maar dat doen ze niet. Waar Elifaz nog oppervlakkig vriendelijk is, gaan Bildad (‘je kinderen hebben gezondigd en elk gevolg heeft een oorzaak, dus God heeft een reden om je te straffen’) en Sofar (‘God is onbegrijpelijk en almachtig, dus je kunt je maar beter bekeren van de zonden die je gedaan hebt’) er met de botte bijl overheen. Elifaz doet dat nog een keer dunnetjes over. Alles om de angst weg te schreeuwen.

Opnieuw houdt Job zijn vrienden een spiegel voor:
‘Dit soort dingen heb ik al zo vaak gehoord,
niets dan ellende brengt mij jullie troost.
Een eindeloze stroom van lege woorden!
Wat drijft jou ertoe zo tegen mij te spreken?
Zaten jullie op mijn plaats,
ik zou hetzelfde tegen jullie inbrengen;
ik zou een lange redevoering houden,
meewarig schuddend met mijn hoofd.
Toch zou ik jullie moed inspreken,
mijn woorden zouden mild en troostend zijn.
Maar nu – niets verzacht mijn pijn wanneer ik spreek,
en als ik zweeg, zou hij dan weggaan?’ (Job 16:2 – 6)

Aan de ene kant erkent Job dat het zien van zoveel lijden een reactie oproept. Hij zou ook veel zeggen als reactie op het lijden van een vriend. Maar zijn vrienden hebben ‘een eindeloze stroom van lege woorden’. Van zichzelf zegt hij: ‘toch zou ik jullie moed inspreken, mijn woorden zouden mild en troostend zijn.’

Weet je wat een vriend is?, vraagt Job. Iemand die zijn vriend uit liefde opzoekt. Die de liefde niet laat overstemmen door angst. Iemand die mild reageert op het lijden van zijn vriend. Iemand die dan iets durft te zeggen, ook al is het gestameld en moeizaam. Als het maar milde woorden zijn, woorden die troosten. Iemand die er voor je is, juist als hij of zij niets voor je kan doen. Juist dan er zijn, zonder oordeel, met troost. Alles uit de handen laten vallen om een trooster te zijn.

Heb jij zo’n vriend? Staat er iemand zo voor je klaar als het nodig is? En net zo belangrijk: ben jij zo’n vriend? Zijn er mensen die ben je terechtkunnen als ze iemand nodig hebben?

Jobs vrienden lukt dat niet. Hun woorden beuken nog harder op Job in, nog sterker proberen ze Job te laten belijden dat het allemaal zijn schuld is, dat hun wereldbeeld klopt en dat zij geen angst hoeven hebben.

Jobs laatste reactie op als hun woorden heeft twee kanten. Aan de ene kant vraagt hij: ‘waar bemoeien jullie je mee?’ (Job 19: 1-4). Aan de andere kant roept hij uit:
Ik weet: mijn redder leeft,
en hij zal ten slotte hier op aarde ingrijpen.
Hoezeer mijn huid ook is geschonden,
toch zal ik in dit lichaam God aanschouwen.
Ik zal hem aanschouwen,
ik zal hem met eigen ogen zien, ik, geen ander,
heel mijn binnenste smacht van verlangen.
Als jullie zeggen: “Hoe zullen we hem vervolgen?”
omdat ik de wortel van het kwaad zou zijn –
vrees dan zelf het zwaard,
want jullie woede is een wandaad die het zwaard verdient.
Weet dat er recht gesproken wordt.’ (Job 19: 25-29).

Job schreeuwt: is er dan iemand die iets om mij geeft? Iemand die mij verlost. Ik zoek een redder die mij zal begrijpen. Waar is een echte trooster? Job zoekt iemand die bij hem is en hem begrijpt. Iemand die woorden vindt als hij geen woorden meer heeft. Dan zullen alle valse beschuldigingen afgelopen zijn. Dan komt er iemand voor hem op, die alleen maar vriend is.

Wie is die vriend, die zo voor ons opkomt? Ken je Hem? Zijn naam is Jezus. Hij noemt ons Zijn vrienden, als we doen wat Hij zegt:
Ik heb jullie liefgehad, zoals de Vader mij heeft liefgehad. Blijf in mijn liefde: je blijft in mijn liefde als je je aan mijn geboden houdt, zoals ik me ook aan de geboden van mijn Vader gehouden heb en in zijn liefde blijf. Dit zeg ik tegen jullie om je mijn vreugde te geven, dan zal je vreugde volkomen zijn. Mijn gebod is dat jullie elkaar liefhebben zoals ik jullie heb liefgehad. Er is geen grotere liefde dan je leven te geven voor je vrienden. Jullie zijn mijn vrienden wanneer je doet wat ik zeg. Ik noem jullie geen slaven meer, want een slaaf weet niet wat zijn meester doet; vrienden noem ik jullie, omdat ik alles wat ik van de Vader heb gehoord, aan jullie bekendgemaakt heb. Jullie hebben niet mij uitgekozen, maar ik jullie, en ik heb jullie opgedragen om op weg te gaan en vrucht te dragen, blijvende vrucht. Wat je de Vader in mijn naam vraagt, zal hij je geven. Dit draag ik jullie op: heb elkaar lief. (Johannes 15: 9 – 17).

Jobs schreeuw om vriendschap roept ons op om een vriend te zijn.
Wees een vriend door elkaar lief te hebben.
Job uitroep wijst ons naar dé Vriend om bij te schuilen. Deze Vriend geeft ons de Trooster. Wij zijn nooit alleen. Onze Vriend is altijd bij ons.

De Bijbelteksten in dit blog zijn ontleend aan de NBV21 © Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap 2021, tenzij anders aangegeven.

Dit blog is gebaseerd op een preek die ik op 25 mei 2025 heb gehouden. De preek liever luisteren? Dat kan hier: https://www.pgjozua.nl/preken/28065/zondag-25-mei-2025.html

Op 17 oktober is het Wereldarmoededag. Dat is een dag om stil te staan bij de gevolgen van armoede. De zondag die het dichtst bij 17 oktober ligt, is Micha-zondag. Op die dag gaat de preek in veel kerken over een thema rond armoede.
In 2022 was het thema ON/OFF Schuldig: voel jij je thuis in een schuldig systeem?

De wereld is oneerlijk. Dat is geen discussie. Moeten wij ons daar schuldig over voelen? Voor de mobiel die je hebt, zijn de grondstoffen mogelijk opgegraven door een kind, in lithiummijnen, zonder bescherming. De kleren die je draagt, komen misschien uit een fabriek waar vrouwen voor een hongerloontje elke dag twaalf uur lang in hallen zonder daglicht moeten zwoegen. Voor de sojamelk die je drinkt zijn stukken oerwoud in brand gestoken. Zijn wij schuldig voor het bestaan van dit systeem. Is het onze schuld dat mensen lijden voor onze keuzes?

Voor sommige mensen is dit geen vraag. Het antwoord is ‘ja’! En je krijgt dwingend opgelegd wat je moet doen om deze schuld in te lossen, of in elk geval te verminderen. Je MOET vegetariër worden. Je MOET de A12 bezetten, want dat ben je verplicht aan de dieren en je kinderen. Je MOET slaafvrije kleding kopen. Je MOET Oekraïne steunen, anders ben je voor oorlog. Je MOET…!

Dan is het goed dat de Bijbel zegt: je bent niet schuldig als je in Jezus gelooft. Maar nu is Gods gerechtigheid, waarvan de Wet en de Profeten al getuigen, zichtbaar geworden buiten de wet om: God schenkt vrijspraak op grond van geloof in Jezus Christus, aan allen die geloven. En er is geen onderscheid. Want iedereen heeft gezondigd en ontbeert de nabijheid van God, en iedereen wordt uit genade rechtvaardig verklaard, om niet, dankzij de verlossing door Christus Jezus. Hij is door God aangewezen om door zijn dood het middel tot verzoening te zijn voor wie gelooft. Hiermee toont God zijn gerechtigheid, want in zijn verdraagzaamheid gaat Hij voorbij aan de zonden die in het verleden zijn begaan, om nu, in deze tijd, zijn gerechtigheid te bewijzen: Hij laat zien dat Hij rechtvaardig is door iedereen vrij te spreken die in Jezus gelooft. (Romeinen 3:21-26)

God spreek iedereen vrij die in Jezus gelooft. IEDEREEN! Ook jou en mij. Onze zonden tegen de aarde, tegen onze medemens door onwetendheid of verkeerde keuzes? God scheldt ze vrij. We hoeven daarom de last van de wereld niet op onze schouders te dragen als een schuld. We hoeven niet af te betalen. In Jezus ben je rechtvaardig verklaart. En wie rechtvaardig is, heeft geen schuld. Dit bevrijdt je van moeten, van schuldig wakker liggen, van minderwaardigheid omdat je (misschien) bijdraagt aan het leed in de samenleving. Van schuld omdat jij het niet kunt oplossen. Je bent onschuldig.

Betekent dit dat je maar kunt doen wat je wilt? Dat het niet uitmaakt welke keuzes je maakt? Dat je elk kwartaal de nieuwste mobiel kunt bestellen omdat het leed van kinderen in mijnen je niet schuldig maakt? Absoluut niet! Daar is de Bijbel heel duidelijk over.

Als toelichting kijken we naar een gedeelte uit Handelingen:
Toen het aantal leerlingen toenam, ontstond er op een gegeven moment ontevredenheid bij de Griekstaligen, die de Hebreeuwssprekenden verweten dat de weduwen uit hun groep bij de dagelijkse ondersteuning werden achtergesteld. Daarop riepen de twaalf apostelen de voltallige gemeenschap van leerlingen bijeen en zeiden: ‘Het is niet goed dat wij de zorg dragen voor de gemeenschappelijke maaltijden, want daardoor verwaarlozen we de verkondiging van Gods woord. Kies daarom, broeders en zusters, uit uw midden zeven wijze mannen die goed bekendstaan en vervuld zijn van de Geest. Aan hen zullen we deze taak opdragen, terwijl wij ons zullen wijden aan het gebed en aan de verkondiging van het woord van God.’ Alle leerlingen stemden met dit voorstel in. Ze kozen Stefanus, een diepgelovig man, die vervuld was van de heilige Geest, en verder ook Filippus, Prochorus, Nikanor, Timon, Parmenas en Nikolaüs, een proseliet uit Antiochië. Ze lieten deze mannen plaatsnemen voor de apostelen, die een gebed uitspraken en hun daarna de handen oplegden. Het woord van God vond steeds meer gehoor, zodat het aantal leerlingen in Jeruzalem sterk groeide; ook een grote groep priesters aanvaardde het geloof. (Handelingen 6:1-7)

In de eerste gemeente vind je mensen die arm waren en ondersteuning nodig hadden. Weduwen vormden een aanzienlijk deel van deze groep (later geeft Paulus zelfs richtlijnen wie er als weduwe aanspraak mag maken op deze ondersteuning). De twaalf apostelen waren daar niet schuldig aan. Maar ze kenden Jezus’ woorden: heb je naaste lief als jezelf. En dus deden ze er iets aan. Ze namen hun verantwoordelijkheid. Goed toch, zou je zeggen. Maar soms is ‘goed’ de grootste belemmering voor wat God wil.

De discipelen hadden de opdracht om het Goede Nieuws te verkondigen. In plaats daarvan maakten ze voedselpakketten klaar en susten ze een ruzie daarover. En dan roepen ze de gelovigen bij elkaar, en het eerste wat ze zeggen is: “het is niet goed dat wij de zorg dragen voor de gemeenschappelijke maaltijden”.
Dat gaat in tegen wat we zouden denken. Die weduwen gaan dood van de honger en jullie zijn Jezus’ discipelen. Natuurlijk moet je daar iets aan doen. Neem je verantwoordelijkheid! Of om naar onze tijd te vertalen: koop slaafvrije chocolade, draag verantwoorde kleding, doe iets!

Maar de discipelen zeggen: het is niet goed dat WIJ de zorg dragen voor de gemeenschappelijke maaltijden, want daardoor verwaarlozen we de verkondiging van Gods woord. Natuurlijk gaat de zorg voor de armen de discipelen aan het hart. Natuurlijk willen de discipelen dat deze weduwen niet van de honger sterven. Maar ze zeggen: wij hebben de last van de hele gemeente op onze schouders genomen, en daardoor kunnen we niet doen wat God ons als belangrijkste taak heeft opgedragen. We zijn nog steeds verantwoordelijk. Maar onze eerste verantwoordelijkheid is de taak die God ons gegeven heeft. Direct daarna komt de zorg die we hebben voor de weduwen.
Daarom dragen ze de zorg voor de weduwen over aan andere mensen, die wel geschikt \ bedoeld zijn voor die taak. Zou dat betekenen dat Petrus nooit meer een boterham heeft gedeeld met een hongerige weduwe? Vast niet, de zorg was er nog steeds. Maar hij was bevrijd van de last om deze zorg te moeten dragen. En Stefanus, Filippus, Prochorus, Nikanor, Timon, Parmenas en Nikolaüs hadden nu als eerste taak om voor de armen in de gemeente te zorgen. Van Stefanus en Filippus weten we dat ze ook Gods Woord verkondigden – op het juiste moment. Maar hun eerste zorg, de taak waarvoor ze de handen opgelegd kregen, was: zorgen voor de armen, de weduwen in de gemeente.

Wie voor God kiest en wie het onrecht ziet, die wordt geraakt. Die ziet: mijn naaste heeft het niet zo goed als ik, er moet iets gebeuren. God gebruikt ons daarvoor. En we moeten die verantwoordelijkheid ook nemen. God wil dat we Zijn woord in de praktijk brengen, dat we Zijn gerechtigheid en liefde laten zien. Net zoals Jezus dat deed. Jezus keek niet weg, Hij handelde. Maar zelfs Jezus kon in Zijn menselijke gedaante niet het leed van de hele wereld wegnemen (wel de zonde) – Hij genas velen in Israël, maar niemand in Rome.

We hebben allemaal een verantwoordelijkheid, een taak in het laten zien van Gods licht in een schuldig systeem. Maar we hoeven niet allemaal de weduwen te voeden. Bij sommige mensen brandt er echt een vuur tegen één vorm van onrecht. Andere mensen kunnen weinig wereldleed dragen, omdat ze op dit moment de taak hebben om er te zijn voor hun gezin. En weer anderen hebben de mogelijkheid om ad hoc in te springen – geen groot effect op de bijna 8 miljard mensen die deze aarde telt, maar levensreddend voor die ene weduwe die bijna van de honger overlijdt.

Jezus gaf de hongerigen te eten. Hij troostte de treurenden. Hij genas de zieken. Hij verkondigde het Koninkrijk. Niet uit een schuldgevoel, maar uit liefde. Jezus deed het ons voor, en wij mogen meewerken tegen de schuld en het onrecht. Wij mogen meewerken aan het Koninkrijk. Wat een wonder dat ik meewerken mag.

De Bijbelteksten in dit blog zijn ontleend aan de NBV21 © Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap 2021, tenzij anders aangegeven.

De preek terugkijken? Dat kan hier:
https://www.pgjozua.nl/preken/17151/zoomdienst-zondag-16-oktober-2022.html

In de Bijbel heeft God veel verschillende namen en titels: El [God], JHWH [Ik ben die Ik ben, meestal weergegeven met HEERE], Adonai [Heer], en nog meer. God wordt ook beschreven, geroemd om wat Hij doet: God is mijn vesting, God is mijn rots. Maar in het hele Oude Testament is er maar één plek waar God een naam krijgt van een mens. Er is maar één persoon die God een ‘nieuwe’ naam geeft: El Roï. Wie mag dat doen? Eén van de aartsvaders, of koning David misschien? Als je dat denkt, dan zit je er heel ver naast.

Abrams vrouw Sarai baarde hem geen kinderen. Nu had zij een Egyptische slavin, Hagar. ‘Luister,’ zei Sarai tegen Abram, ‘de HEER houdt mijn moederschoot gesloten. Je moest maar met mijn slavin slapen, misschien kan ik door haar nakomelingen krijgen.’ Abram stemde met haar voorstel in en Sarai gaf hem haar Egyptische slavin Hagar tot vrouw; Abram woonde toen tien jaar in Kanaän. Hij sliep met Hagar en zij werd zwanger. Toen Hagar merkte dat ze zwanger was, verloor ze elk respect voor haar meesteres. Sarai zei tegen Abram: ‘Voor het onrecht dat mij wordt aangedaan ben jij verantwoordelijk! Ik heb je mijn slavin ter beschikking gesteld, en nu ze weet dat ze zwanger is toont ze geen enkel respect meer voor mij. Laat de HEER maar beoordelen wie er in zijn recht staat: ik of jij.’ Abram antwoordde: ‘Het is jouw slavin, doe met haar wat je goeddunkt.’ Toen maakte Sarai haar het leven zo zwaar dat ze vluchtte.

De engel van de HEER trof haar in de woestijn aan bij een waterbron, de bron die aan de weg naar Sur ligt. ‘Hagar, slavin van Sarai, waar kom je vandaan en waar ga je heen?’ vroeg Hij. ‘Ik ben gevlucht voor Sarai, mijn meesteres,’ antwoordde ze. ‘Ga naar je meesteres terug,’ zei de engel van de HEER, ‘en wees haar weer gehoorzaam.’ En Hij vervolgde: ‘Ik zal je heel veel nakomelingen geven, zo veel dat ze niet te tellen zullen zijn. Je bent nu zwanger en je zult een zoon ter wereld brengen. Die moet je Ismaël [‘God ziet en is genadig’ of ‘God zal horen’]. noemen, want de HEER heeft gehoord hoe zwaar je het te verduren had. Een wilde ezel van een mens zal hij zijn: hij schopt iedereen, iedereen schopt hem. Met al zijn verwanten zal hij in onmin leven.’ Toen riep zij de HEER, die tot haar had gesproken, zo aan: ‘U bent een God van het zien [El Roï]. Want,’ zei ze, ‘heb ik hier niet Hem gezien die naar mij heeft omgezien?’ Daarom noemt men de bron daar Lachai-Roï [(de bron van) de Levende die mij gezien heeft] ; hij ligt tussen Kades en Bered.

Hagar bracht een zoon ter wereld, en Abram noemde de zoon die zij hem gebaard had Ismaël. Abram was zesentachtig jaar toen Hagar hem Ismaël baarde. (Genesis 16:1-16)

Naamloos
Aan het eind van Genesis 15 sluit God een verbond met Abram. Abrams kinderen zullen het land Israël erven. Kort daarna slaat blijkbaar de twijfel toe: Abram is midden tachtig, Sarai ook, en zij is onvruchtbaar. En dus besluiten Sarai en Abram om God een handje te helpen. Sarai heeft een slavin; de kinderen die zij krijgt, kunnen als kind van Abram en Sarai tellen. (Datzelfde zie je bij de slavinnen van Lea en Rachel, die kinderen krijgen voor Jakob. Die kinderen tellen volledig als Jakobs kinderen, en vormen de 12 stammen van Israël). De manier waarop Sarai en Abram te werk gaan, is allesbehalve fraai. In vers 2 – 6 wordt Hagars naam niet één keer genoemd! Hagar is letterlijk een ‘levend ding’. Een stukje bezit, zoals een tent of een koe. Het gesprek tussen Abram en Sarai is ook in juridische termen. Sarai staat Abram het gebruik van haar bezit (Hagar) toe. Zij geeft Abram haar slavin tot vrouw. Een wettelijke overdracht, waardoor Abram de autoriteit over Hagar krijgt. Maar Hagar blijft ook de slavin van Sarai; ze moet eerbied aan Sarai tonen en gehoorzaam zijn. Juridisch klopt het allemaal als een bus. Wat kan er misgaan? Sarai en Abram hebben het goed geregeld. Als God niet voor een kind zorgt, dan maar zo.

Logisch: het gaat mis. Hagar wordt – volgens plan – zwanger. En ze verliest het respect voor Sarai: ‘ze heeft toch maar mooi voor elkaar gekregen wat Sarai niet kan’. Het verwijt van Sarai richting Abram klinkt voor ons heel raar. Maar juridisch (in die tijd) heeft Sarai gelijk. Hagar verbreekt de rechtsorde, door Sarai niet meer te achten. Abram laat, als eigenaar-man van Hagar, toe dat Hagar zich zo gedraagt. Dat had hij moeten voorkomen, dus het is Abrams schuld dat Sarai gekrenkt wordt. Voor het gemak gaat Sarai er aan voorbij dat het haar plan was.
Abrams reactie is geschrokken, en uitgesproken slap. Hij zegt niet: Hagar is ook mijn vrouw, en zwanger van me. Hij reageert met: hier heb je jouw (naamloze) slavin terug, ze valt weer volledig onder jouw autoriteit, doe wat je wilt. Zijn handen zijn juridisch schoon.

Hagars is bezit, ze is rechteloos. Sarai pest haar, vernederd haar en het Hebreeuws in vs. 9 wijst erop dat Sarai haar ook slaat. Het wordt zelfs zo erg dat Hagar het ‘ondenkbare’ doet: ze loopt weg. Daarmee verspeelt ze de laatste bescherming die ze nog heeft: iedereen mag met een weggelopen slaaf doen wat hij wil, ook doden.

Bij de naam genoemd
En nu zit Hagar in de woestijn, bij een bron. Eenzaam, niemand, een ding: waardeloos, veracht, zinloos, zwanger en zonder toekomst. En dan, voor de eerste keer in dit verhaal, spreekt iemand haar aan bij haar naam. De engel van de Heer zegt: ‘Hagar, slavin van Sarai, waar kom je vandaan en waar ga je heen?’ Dit is niet ‘zomaar’ een engel. In vers 13 staat: Toen riep [Hagar] de HEER, die tot haar had gesproken, aan. Hagar herkent in deze engel God Zelf. Niet een hemelse boodschapper, maar de Heer van de hemel Zelf komt naar deze vrouw toe. Hij erkent haar bestaan, en uit Zijn vraag is duidelijk: Hij kent Hagar. Hij geeft zoveel om haar dat Hij haar (een niemand) in de woestijn (de slechtste plek om te zijn) opzoekt. De vraag die de engel stelt, is vreemd, alsof God het antwoord niet weet. Maar deze vraag dwingt Hagar om haar situatie samen te vatten. Waar ze vandaan komt, dat weet ze: weg bij Sarai! Op het deel ‘waar ga je heen?’, daar heeft ze geen antwoord op. Ze zit op een dood spoor, ze is door haar opties heen.

Heb je wel eens op een punt in je leven gestaan dat je dacht: ik weet het echt niet meer! Dat je, net zoals Hagar, gevlucht bent voor je verleden, en geen enkele toekomst ziet? Dat je het gevoel hebt dat je helemaal nergens meer bij hoort? Dan mag dit je eerste troost zijn. Hagar, een Egyptische, wordt volkomen onverwacht bezocht door de God van de man en vrouw voor wie ze op de vlucht is. En die God, die kent haar. Hij heeft haar ellende gezien, en Hij geeft zoveel om haar dat Hij Zelf uit de hemel komt om met haar te praten. Zo goed kent God je. Zoveel houdt Hij van je.

Nu kun je vragen: als God zoveel van Hagar houdt, waarom laat Hij zich dan nu pas zien? Hij had toch eerder kunnen ingrijpen? Daar heb ik geen antwoord op. Vaak geeft God de mens de kans om zelf keuzes te maken, ook foute keuzes. En om daar ook de gevolgen ervan te dragen. Maar God staat naast de hulpeloze, de verdrukte. Het is alsof God zegt: dit is genoeg, ik ga Hagar opzoeken.
De boodschap van God klinkt ons misschien hard in de oren: Hagar moet terug, weer gehoorzamen aan Sarai. Wel zal ze blijven leven, want ze zal een zoon krijgen. Maar ze blijft slavin.

Naamgever
Hagar reageert meer op het feit dat God met haar spreekt, dan op wat Hij zegt. Ze doet iets unieks: Hagar geeft aan God een naam! Hagar, een Egyptische, een weggelopen slavin, een machteloze: zij mag God een naam geven! Zij noemt Hem: El Roï [God die mij ziet of God van het zien]. En God accepteert deze naam.

Wat maakt het uit dat God van Hagar een naam krijgt? Heel erg veel! Voor ons zijn namen handig, maar vaak zonder betekenis. Ik heet officieel Albert Gerhard Peppelman. Albert betekent: ‘van adellijke geboorte’. Die naam slaat nergens op, want mijn voorouders waren dagarbeiders, boerenknechten, winkeliers, een enkele dominee en fabrieksarbeiders. Gerhard betekent: ‘sterk met de speer’. Ook dat slaat nergens op. Ik jaag alleen op koopjes in de supermarkt, en ik zou niets met een speer kunnen. Het zijn prima namen, maar ze hebben geen diepere betekenis. Maar in de Bijbel, en zeker in Genesis, zie je dat namen heel erg belangrijk zijn. God geeft een naam aan Adam, Abram, Sarai, Ismaël, Isaak en Israël. Met het geven van de naam, legt God vast wie ze zijn, welke persoonlijkheid ze hebben, welke belofte ze van God meekrijgen. De naam vertelt iets over de persoon. Het is de identiteit, het wezen van die persoon.

Dat God een naam van Hagar krijgt, wil zeggen dat Hagar iemand is voor God. Hager, de vrouw die ‘niets is’, Hagar heeft God leren kennen als ‘de Levende die ziet’. En door deze naam te accepteren, zegt God: jij hebt het begrepen! Jij weet wie Ik ben. Ik ben de God die de ellendige echt ziet. En zien betekent meer dan kijken. Zien is: kennen, erkennen, waarderen, echt zien! De naam ‘God van het zien’ zegt dat God Zijn ogen niet sluit voor de ellende, voor de pijn, voor de nood. God is begaan met wie in de woestijn zit en niets meer heeft of kan. Dat is de tweede troost uit dit verhaal. God houdt niet alleen maar van je, Hij ziet je ook. Je bent geen slaaf, geen BSN-nummer. Je bent een mens, waarvoor God in actie komt.

Hij komt in actie bij Hagar, door haar te vertellen waar ze heen moet (terug naar Sarai) en door haar moed en hoop voor de toekomst te geven. Ze krijgt de zoon die God haar beloofd heeft. En opvallend genoeg: in het laatste vers van Genesis 16 is Sarai de grote afwezige. Ismaël is de zoon van Abram – en van Hagar. De God die ziet, is genadig.

God is ook in actie gekomen voor ons. Wij waren slaaf van de zonden en op weg naar de dood. Maar toen kwam Jezus. Hij zag ons en was met ontferming bewogen, omdat we waren als schapen die geen herder hadden. Hij hield en houdt van ons, tot in de dood. Hij ziet ons, ook nu. Dat vieren we, elke keer als we het Avondmaal houden.

De Bijbelteksten in deze blog zijn ontleend aan de NBV21 © Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap 2021, tenzij anders aangegeven.

De tekst van dit blog is gebaseerd op een preek die ik op 3 september 2023 heb gehouden. De preek kijken kan hier: