Waar komt ziekte vandaan?

Cursus: Zijsporen en omwegen (III)

Argumenten om te stellen dat God iedereen geneest
Eén van de redenen waarom genezing niet geclaimd kan worden, is dat de genezing niet de belangrijkste reden voor het wonder is (zie vorige keer). Genezing is één van de manieren waarop het verkondigen van Gods Koninkrijk en het goede nieuws wordt ondersteund. Het doel is dat het goede nieuws bekend wordt, niet dat iedereen geneest.

Als je kijkt welke argumenten er zijn om wonderen van genezing te claimen, dan kom je vaak dezelfde argumenten tegen. Ik heb geprobeerd om deze argumenten op een rijtje te zetten. Dit is mijn samenvatting van wat ik gelezen heb, uit verschillende bronnen. Samengevat komt het op de volgende argumenten neer:

1. De duivel is de oorzaak van alle ziekten.
2. Toen Jezus op aarde was, genas Hij iedereen, dus God wil iedereen genezen.
3. Toen Jezus aan het kruis stierf, stierf Hij niet alleen voor onze zonden, maar ook voor onze lichamelijke genezing. Door Zijn striemen is ons genezing geworden.
4. Iedereen die gelooft heeft daardoor recht op genezing hier en nu.

Helaas blijkt dat in alle vier de argumenten aannames worden gedaan die te eenvoudig of zelfs volledig onjuist zijn. Daarmee valt de basis onder het claimen van genezen weg.
In dit stuk kijken we naar de eerste stelling: de duivel is de oorzaak van alle ziekten.

Is de duivel de oorzaak van alle ziekten?
Zoals eerder genoemd: er is een verschil tussen een onreine geest hebben en ziek zijn. Een onreine geest komt altijd van de duivel. Maar dat geldt niet voor ziekten.

Waar komt ziekte dan vandaan? In Genesis 1 lees je hoe God de wereld heeft geschapen. In het laatste vers van dit hoofdstuk lees je: God zag alles wat Hij had gemaakt: het was zeer goed. Het werd avond en het werd morgen. De zesde dag. 
Alles was zeer goed. In een zeer goede schepping is geen plaats voor ziekte en dood. Oorspronkelijk hoorde dit niet bij de aarde zoals God die gemaakt heeft.

Dat ziekte en dood er niet bij hoort, blijkt ook uit het einde van Openbaringen. Er is een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. Het nieuwe Jeruzalem is uit de hemel gekomen. Dan hoort Johannes: Ik hoorde een luide stem vanaf de troon, die uitriep: ‘Gods woonplaats is onder de mensen, Hij zal bij hen wonen. Zij zullen zijn volken zijn en God zelf zal als hun God bij hen zijn. Hij zal alle tranen uit hun ogen wissen. Er zal geen dood meer zijn, geen rouw, geen jammerklacht, geen pijn, want wat er eerst was is voorbij.’ Hij die op de troon zat zei: ‘Alles maak Ik nieuw!’ – Ik hoorde zeggen: ‘Schrijf het op, want wat hier wordt gezegd is betrouwbaar en waar.’ – (Openbaring 21:3-5). Opnieuw is er geen dood, geen jammerklacht, geen pijn. Op dat moment zijn ziekte en dood voorbij. Ze horen er niet bij.

Wanneer is de dood in de wereld gekomen? Dat staat beschreven in Genesis 3. Wat daar gebeurt wordt vaak ‘de zondeval’ genoemd. Adam en Eva worden verleid door de duivel in de gedaante van een slang. Zij kiezen ervoor om ongehoorzaam aan God te zijn. Nadat God de slang heeft bestraft, zegt Hij  (Genesis 3:16-19):
Tegen de vrouw [Eva] zei Hij:
‘Je zwangerschap maak Ik tot een zware last,
zwoegen zul je als je baart.
Je zult je man begeren,
en hij zal over je heersen.’
Tegen de mens[Adam] zei Hij:
‘Je hebt geluisterd naar je vrouw,
gegeten van de boom die Ik je had verboden.
Vervloekt is de akker om wat jij hebt gedaan,
zwoegen zul je om ervan te eten,
je hele leven lang.
Dorens en distels zullen er groeien,
toch moet je van zijn gewassen leven.
Zweten zul je voor je brood,
totdat je terugkeert tot de aarde, waaruit je bent genomen:
stof ben je, tot stof keer je terug.’
Vanaf dit moment zie je dat de schepping niet meer goed is. De vrouw moet de zwangerschap als een last dragen, man en vrouw moeten zwoegen, de aarde is vervloekt en de mens zal sterven. Lijden en dood zijn onderdeel geworden van de schepping.

Je kunt de duivel hier de schuld van geven. Het was de duivel die Adam en Eva verleidde. Als de duivel er niet was geweest, dan was de schepping nog zeer goed. Als je er zo naar kijkt, dan is de duivel inderdaad de schuld van lijden en dood. Hij heeft de mens verleid. Maar de andere kant is ook waar: Eva en Adam lieten zich verleiden! Eva nam van de vrucht en at ervan. Adam at ook van de vrucht. Ze hadden ‘nee’ moeten zeggen. Ze hadden de duivel moeten weerstaan. De duivel heeft als verleider aangebeld om ziekte en dood in de wereld te brengen. Maar Adam en Eva hebben de deur open gedaan en de ellende binnen gelaten.

Waarom worden we ziek? Is dat de schuld van de duivel? Niet rechtstreeks. Door de acties van de duivel, Adam en Eva moet de mens lichamelijk sterven. De perfecte schepping is kapot. Het menselijk lichaam veroudert. Heel veel ziekten waar wij als mens aan lijden of doodgaan, komen door veroudering. Ziektes zoals blindheid, kanker, hartfalen, gebroken botten: hoe ouder je bent, hoe groter de kans dat je ermee te maken krijgt. De duivel hoeft niet persoonlijk langs te komen om je botten te breken. Botontkalking zorgt er vanzelf voor dat je broze, breekbare botten krijgt.
Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld erfelijke aandoeningen. In een perfecte schepping zitten er geen fouten in het DNA. Maar ons lichaam is niet langer perfect. Het maakt ‘overschrijffouten’ bij het maken van zaad- en eicellen. De duivel hoeft niet persoonlijk langs te komen om een kind een aangeboren ziekte te geven. Een foutje bij de bevruchting in een niet-perfecte schepping is genoeg.

Ook hebben we zelf de verantwoordelijkheid om gezond te blijven. Voor het maken van de documentaire Super Size Me onderwierp documentairemaker Morgan Spurlock zichzelf aan een experiment. Gedurende dertig dagen at hij alleen voedsel van McDonald’s, drie maaltijden per dag. Ook dronk hij alleen producten van McDonald’s. Hij stopte met sporten en beperkte het aantal voetstappen dat hij liep tot 5000 per dag, aangezien dit het aantal is dat de gemiddelde Amerikaan per dag loopt. Hij moest ook elk menu op de menukaart ten minste een keer proberen. Elke keer dat hem werd aangeboden om het menu te laten supersizen [een extra groot menu] koos hij voor de supersized variant. In alle andere gevallen voor de medium variant. Hij deed dit onder begeleiding van een huisarts, een cardioloog, een gastroloog, een voedingsdeskundige en een fitness trainer.

Tijdens deze dertig dagen raakte hij regelmatig depressief. Hij had vaak moeite om de grote hoeveelheden vlees, friet en frisdrank naar binnen te werken. Zijn cholesterolgehalte schoot omhoog (230 mg/dL of 6,0 mmol/L) net als zijn bloedglucosespiegel. Zijn hart ging achteruit. Daarnaast kreeg hij een vettige lever en waren zijn leverenzymen niet in orde. Zijn vriendin meldde dat zijn prestaties in bed sterk achteruit gingen. Na dertig dagen was Morgan 11,1 kg aangekomen, 13% van zijn lichaamsgewicht. Zijn lichaamsvetpercentage ging van 11% naar 18%. Hij at gemiddeld 5000 kcal per dag waar 2500 kcal per dag voor zijn gewicht en lengte als aanvaardbaar werd beschouwd. [15]

Kan God iemand die drie keer per dag bij de McDonald’s eet genezen van hartkwalen en hoog cholesterol? Natuurlijk! Maar het is niet de bedoeling dat wij ons, door God gegeven, lichaam op deze wijze mishandelen. Een ongezond lichaam is het natuurlijke gevolg van een ongezonde leefwijze.

We worden ziek door veroudering en een slechte leefstijl in een beschadigde schepping.

Betekent dit alles dat de duivel nooit een ziekte kan veroorzaken? Nee. Er is in de Bijbel één duidelijk geval waarin iemand ziek wordt, zonder dat er sprake is van een onreine geest of demonische bezetting. Die uitzondering is Job.
In Job 2: 3-7 staat: De HEER vroeg aan de satan: ‘Heb je ook op mijn dienaar Job gelet? Zoals hij is er niemand op aarde: hij is rechtschapen en onberispelijk, hij heeft ontzag voor God en mijdt het kwaad. Ja, hij is nog even onberispelijk als altijd, en jij hebt Mij ertoe aangezet hem zonder reden te gronde te richten.’ Hierop zei de satan: ‘Zijn leven is hem alles waard. Daarvoor geeft hij zijn hele bezit. Maar als U uw hand naar hem uitstrekt en zijn lichaam aantast, zal hij U ongetwijfeld in uw gezicht vervloeken!’ Toen zei de HEER tegen hem: ‘Luister, doe met hem wat je wilt, maar spaar zijn leven.’ Hierop vertrok de satan en hij overdekte Job van voetzool tot kruin met vreselijke zweren.
Na toestemming van God mag satan Job treffen met een vreselijke ziekte. God bepaalt de grens van hoe ver satan kan gaan.

We worden ziek omdat er zonde in de wereld is en we moeten sterven. God houdt dit niet tegen, omdat dit de consequentie is van Genesis 3. Je zou kunnen zeggen dat God de ziekte en dood toestaat totdat de nieuwe hemel en aarde er zijn. Dit wil niet zeggen dat God iemand actief ziek maakt; Hij houdt de ziekte niet tegen. Soms staat God een ziekte actief toe. Hiervoor hadden we het over Job. De duivel krijgt expliciet toestemming van God om Job ziek te maken. Maar het is niet God die Job ziek maakt, het is de duivel.

God kan mensen ziek maken.
Daarmee is niet alles gezegd. Uit de Bijbel blijkt dat er ook situaties zijn waarin God mensen ziek maakt.

Ziekte als algemene strafmaatregel
Nadat het volk Israël veertig jaar door de woestijn heeft gezworven, staan ze aan de rand van het Beloofde Land. Vlak voordat ze de Jordaan oversteken, houdt Mozes een heel lange toespraak. Die toespraak kennen wij als het Bijbelboek Deuteronomium. Mozes kijkt terug op de veertig jaar in de woestijn, en hij kijkt vooruit naar de toekomst in het land Israël. In Deuteronomium 28 vertelt Mozes eerst welke zegeningen het volk krijgen, als ze blijven doen wat God zegt. Daarna vertelt Mozes wat er zal gebeuren als het volk God ongehoorzaam is. In vers 21-23 zegt Mozes: De HEER zal u met de pest treffen, tot u geheel en al bent weggevaagd uit het land dat u in bezit zult nemen. De HEER zal u treffen met tering en ontstekingen, met koorts en waanzin, met droogte, korenbrand en meeldauw, die u zullen achtervolgen en te gronde richten. De hemel boven uw hoofd zal van koper zijn en de grond onder uw voeten van ijzer.
Wie zal het volk treffen met de pest, tering (=tuberculose), koorts en waanzin? De HEER! Niet de duivel, niet het toeval: God Zelf straft het volk met ziekte vanwege hun ongehoorzaamheid.

Iets vergelijkbaars zie je in 2 Samuël 24. Koning David laat zijn vertrouwen in God los, en geeft opdracht voor een volkstelling, om te kijken hoe sterk zijn leger is. Daarna krijgt David de opdracht om een straf voor deze zonde te kiezen. Hij kiest ervoor dat er drie dagen lang pest in het land zal uitbreken. Dan lezen we: Diezelfde morgen nog liet de Heer in Israël de pest uitbreken, die duurde tot de vastgestelde tijd. Van Dan tot Berseba vonden zeventigduizend mensen de dood. (2 Samuël 24:15)
In deze teksten kun je niet zeggen dat God de ziekte alleen maar passief toelaat. Hij is Degene die ziekte als straf en les gebruikt. Opvallend is dat er niet één persoon gestraft wordt. Ziekte is hier een algemeen middel wat God gebruikt. Iedereen heeft er mee te maken, God straft het hele volk met ziekte vanwege ongehoorzaamheid aan Hem.

Ziekte die het gezag van Gods vertegenwoordiger bevestigd
In twee gevallen zie je dat een vertegenwoordiger van God, iemand die in Zijn naam spreekt, ziekte gebruikt als een middel om God groot te maken.

De eerste keer vinden we in 2 Koningen 5. In dit Bijbelgedeelte lezen we hoe de Aramese bevelhebber Naäman geneest van melaatsheid. Naäman wil de profeet Elisa bedanken door hem dure geschenken te geven, maar Elisa weigert. Nadat Naäman vertrokken is, bedenkt de knecht van Elisa, Gechazi, dat het wel heel jammer is om niets te krijgen. Gechazi haalt Naäman in, en met een smoes krijgt hij zilver en dure kleding. Maar als Gechazi thuis komt, blijkt dat Elisa er van weet. Gehazi wordt gestraft met de melaatsheid van Naäman.

Elisa had een reden om de geschenken niet aan te nemen. Door de geschenken te weigeren, ging alle aandacht en alle eer naar de HEER. Gechazi ondermijnt dat; hij maakt van Elisa een ‘normale’, hebzuchtige profeet zoals Naäman van de profeten uit zijn land kende.  Gods eer staat op het spel: gaat het om rijk worden, of om te doen wat God wil?  Door zijn woorden en daden als profeet (=iemand die Gods woorden spreekt) laat Elisa zien waar het echt om gaat. Hij maakt Gechazi melaats. Als melaatse had Gechazi niets meer aan geld en mooie kleren. Hij moest buiten de gemeenschap leven en niemand wil het zilver dat hij heeft aangeraakt aanpakken. Voor iedereen die dit hoort of die Gechazi ziet, is duidelijk: God laat niet met Zich spotten, en Zijn profeet evenmin.

De tweede gebeurtenis vinden we in Handelingen. Paulus en Barnabas zijn op reis om het goede nieuws te verkondigen onder de heidenen. Ze reizen naar het eiland Cyprus, waar de proconsul (=bestuurder van de provincie) meer wil horen over het woord van God. Dan lezen we:
Ze reisden het hele eiland rond tot ze in Pafos kwamen, waar ze een Joodse magiër aantroffen, een valse profeet die Barjesus heette en tot het gevolg behoorde van Sergius Paulus, de proconsul. Sergius Paulus, een verstandig man, liet Barnabas en Saulus bij zich komen omdat hij meer wilde horen over het woord van God. Maar Elymas, zoals Barjesus ook wel werd genoemd – want Elymas betekent ‘magiër’ –, stelde zich tegen hen teweer en probeerde de proconsul van het geloof af te houden. Daarop keek Saulus (die ook bekendstond als Paulus) hem strak aan, en vervuld van de heilige Geest zei hij: ‘U bent een bedrieger, een gewetenloze oplichter, een kind van de duivel en een vijand van elke vorm van gerechtigheid. Hoe durft u de rechte wegen van de Heer te veranderen in kronkelpaden? Let op: de hand van de Heer zal u treffen, u zult blind zijn en voorlopig geen zonlicht meer zien.’ Onmiddellijk werd alles donker om hem heen, zodat hij tastend zijn weg moest zoeken en anderen moest vragen of ze hem wilden leiden. Toen de proconsul dit zag, kwam hij tot geloof, diep onder de indruk als hij was van wat hij over de Heer had geleerd. (Handelingen 13:6-12)

Satan probeert om de verkondiging van het goede nieuws tegen te werken, en gebruikt daarvoor een magiër, die door de Heilige Geest wordt gekarakteriseerd als ‘een bedrieger, een gewetenloze oplichter, een kind van de duivel en een vijand van elke vorm van gerechtigheid.’ Er is sprake van een directe confrontatie tussen een vertegenwoordiger van de duivel en een apostel die door Jezus is aangesteld. De uitkomst van deze strijd staat vast. Als Paulus, vervuld door de Heilige Geest, een ziekte over Elymas uitspreekt, dan gebeurt dit ook. God toont Zijn macht en gezag over de boze, door via Paulus de tovenaar Elymas met blindheid te slaan. De proconsul, ‘een verstandig man’, komt daarna tot geloof.

Ziekte als individuele straf van God
Als laatste zie je dat God in een enkel geval een individuele persoon straft met ziekte, zowel in Oude als Nieuwe Testament. In het OT werd Mirjam, de zus van Mozes, een tijd melaats als straf (Numeri 12). Ook koning Uzzia werd getroffen door melaatsheid, omdat hij God ongehoorzaam was (2 Kronieken 26). 

In het NT, Handelingen 12: 21-23, lees je dat God koning Herodes trof met ziekte: En op een bepaalde dag hield Herodes, in een koninklijk kleed op de troon gezeten, een rede tot hen; en het volk juichte hem toe: De stem van een god en niet van een mens! En terstond sloeg hem een engel des Heren, omdat hij God de eer niet gaf; en hij werd door wormen gegeten en blies de adem uit. 

In al deze gevallen is het God die actief één persoon met een ziekte treft. Het gaat hierbij om een straf op een individuele zonde. In zo’n geval kan de zieke zelf weten waarom hij/zij ziek is, en zal voor genezing eerst berouw, schuldbelijdenis en vergeving nodig zijn. Je kunt dit NIET omdraaien en zeggen: iedereen die ziek is, wordt gestraft voor een zonde. Dit soort ingrijpen van God is erg zeldzaam.

Conclusie
De bewering dat alle ziekte van de duivel komt is indirect waar: de duivel zit achter de zondeval. De meeste ziekten zijn het gevolg is van de zondeval: toen werd de perfecte schepping beschadigd. Sinds die dag worden mensen ouder, het lichaam gaat achteruit en men sterft. Deze veroudering en onze sterfelijkheid is de belangrijkste oorzaak van ziekte. De duivel is daarmee niet de oorzaak van elke ziekte die we zien of ervaren. In een zeldzaam geval kan de duivel of God actief zorgen dat iemand ziek wordt, maar dat is de uitzondering op de regel.

De Bijbelteksten in deze blog zijn ontleend aan de NBV21 © Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap 2021, tenzij anders aangegeven.

Voetnoot
[15] ] Wikipedia. 4 Maart 2021. “Super Size Me.” <nl.wikipedia.org/wiki/Super_Size_Me>.   Bezocht: 25 maart 2024